لذت بردن از یادگیری بهترین جایزه است
نامش مدتهاست بین نسل جوان زمزمه می شود. بچه ها ذوق تجربه کردنش را دارند و خانواده ها درصدد هموار کردن مسیر آن برای فرزندان هستند. هر جا سخن از کلاس آموزشی است، گاه والدین یک گام جلوتر بر می دارند و بچه ها را ترغیب می کنند در این باب نیز بیاموزند و فرا بگیرند. برخی به این قناعت می کنند که فرزندشان تنها یک آدم آهنی بسازد و در مسابقه و رقابتی برنده شود و تعدادی نیز انتظاری فراتر از این حرف ها دارند. اما روباتیک را میتوان یک فرصت در نظر گرفت و از آن به عنوان نوعی تکنولوژی آموزشی یاد کرد. کسانی که سراغ این دانش می روند، نه تنها با علوم دیگر نظیر ریاضیات، الکترونیک، برنامه نویسی و مکانیک آشنا می شوند، بلکه می کوشند که از این دانش درصدد یافتن راه حل هایی برای حل مساله نیز باشند.
چندی پیش دهمین المپیاد ربات های آموزشی در قالب چند مسابقه ویژه دانش آموزان دوره های تحصیلی گوناگون در تهران برگزار شد. رقابتی سرشار از هیجان که کودکان و نوجوانان بسیاری از تهران و شهرهای دیگر کشور گردهم آورد تا آموخته های خود را به میدان بیاورند.
شرکت کنندگان در چند گروه و رشته همچون «ربات های انسان نما، سازه های خلاقانه، غول آسا، مریخ نورد، امدادگر، پله نورد، کارخانه ای و اتومبیل های بدون راننده» با هم مسابقه دادند و از برترین ها تقدیر شد.
گزارشی کوتاه از این جشنواره پیش روی شماست.
کیت ربات آموزشی KAI
سالن مملو از جمعیت و شرکت کنندگان هر کدام با رباتهای خود سرگرم هستند.
والدین و بزرگترها در دو طرف سالن استقرار یافته اند و بچه ها که محور اصلی برنامه هستند، در مرکز مجموعه، هر کدام کنار جایگاهی از پیش تعیین شده، خود را برای رقابت آماده می کنند.
داوران بر اساس فهرستی که در اختیار دارند، سراغ افراد و گروه ها می روند و ربات ها را بررسی و ارزیابی می کنند.
برخی به صورت فردی و تعدادی هم در قالب گروه برنامه خود را ارائه می کنند.
اکثر گروه ها دو نفری هستند و همین برای ما سوال برانگیز است.
پرسش خود را در همین آغاز برنامه با مهندس افشین مدینه ای، طراح، مجری و مبتکر این مسابقه در میان می گذاریم. او می گوید:
در روزگار نوجوانی ما، بچه ها برای انجام فعالیت های گروهی به خانه های همدیگر می رفتند و ده ها برنامه و پروژه را کنار هم و با هم فکری هم می ساختند و اجرا می کردند.
اما الان ظاهرا جمع شدن پنج نفر در یک خانه برای خانواده ها ممکن و میسر نیست.
این بچه ها غالبا از یک مدرسه نیستند که خانه هایشان نزدیک هم باشد.
محور دوستی و ارتباط آنان موسسه آموزشی و پژوهشی پیشروبات است؛ جایی که در آن آموزش می بینند و از کلاس ها و برنامه های آن استفاده می کنند.
به همین دلیل، ترجیح دادیم به گروه های دو نفره راضی باشیم
می پرسم هدف از این فعالیت چیست و در نهایت قرار است به کجا ختم شود؟
بچه ها ایده های فراوانی دارند. اگر وسایل و ابزارهای لازم را به همراه علم و دانش مرتبط با آن در اختیارشان قرار دهیم، آنان ایده های خود را محقق می کنند. من شنیده ام، در برخی کشورها مهندسان طراح از ایده ها و خلاقیت بچه ها در مسیر طراحی و ساخت و تولید وسایل و تجهیزات استفاده می کنند. برای مثال، وقتی پارچه هوشمند می سازند، آن را در اختیار بچه ها قرار می دهند تا ببینند بچه ها با این محصول چه برخوردی دارند. هدف مجموعه ما آموزش علوم به بچه هاست. ما باید به عرض زندگی فکر کنیم و خودمان را در قید و بند طول زندگی محدود نکنیم. شاید برای برخی مسابقه مهم باشد، اما مسابقه برای ما در اولویت نیست. هدف ما این است که بچه ها با روش حل مسئله آشنا بشوند و یاد بگیرند وقتی در زندگی با مشکل رو به رو می شوند، آن را دور نزنند، بلکه در صدد حل آن برآیند.
در گوشه ای از سالن دو دختر نوجوان توجه جمعی را به خود جلب کرده اند. یکی از آنان رباتی را به شکل بازو به دست خود بسته و سرگرم کار با آن است. ربات بازوی اضافی یا اگزواسکلتون وسیله ای است که می تواند به افراد دچار سکته مغزی کمک کند تا از دست خود بهتر استفاده کنند. برای مثال، با کمک این ربات می توان یک لیوان آب را جا به جا کرد.
فروزان یزدیان و ریحانه مهریاب، دانش آموزان دبیرستان ندای زهرا، از منطقه ۴ تهران با کمک هم این ربات را ساخته اند. رباتیک یکی از کلاس های فوق برنامه مدرسه آنهاست. یکی از بچه ها در رشته ریاضی و دیگری در رشته تجربی تحصیل می کند و آنچه این دو را در این پروژه به هم پیوند داد، وجود یک شخص آسیب دیده سکته مغزی در میان یکی از بستگان آنهاست. فروزان و ریحانه معتقدند «این گام نخست است و در ادامه باید روی پروژه های مهمتری در زمینه مغز و اعصاب کار کنند.» این دو معتقدند، ورود به عرصه رباتیک سبب شد به انتخاب رشته دانشگاهی هم نگاه تازه ای پیدا کنند. حل مسئله توانست دوستی این دو دانش آموز را که هم رشته هم نیستند تقویت کند و آنان را به سوی مسیری تازه سوق دهد. رباتیک را برای این دوست دارند که بتوانند به کمک آن مشکلی را برطرف کنند و این یکی از اهداف اصلی این رقابت به شمار می رود.
مدینه ای، مدیر مجموعه پیشروبات:ما به سوالات بچه ها پاسخ مستقیم نمی دهیم. آنان را هدایت می کنیم تا خودشان به نتیجه برسند
چند میز آن طرف تر، بچه هایی با لباس هایی یک شکل و یک رنگ سرگرم کار با ربات های خود هستند. آنان تا دقایقی دیگر باید به میدان رقابت بروند و ساخته های خود را به محک آزمون بگذارند. یزدان کریمیان و محمد بقالزاده از مدرسه نوید رزشیمی شهرستان ماهشهر خود را به این جشنواره رسانده اند. آنان عضو آکادمی مدرن رهام در شهر خودشان هستند. یکی از دلایل علاقه‌مندی این گروه دو نفری به رباتیک، کمک به مادربزرگ است که به خاطر قطع پا در جا به جا شدن مشکل دارد و بچه ها سعی دارند با طراحی نوعی ربات او را در انجام کارهای خانه یاری دهند.
یزدان مشتاق الکتروتکنیک و الکترونیک است و آینده خود را در رشته علوم فضایی می بیند. محمد هم برق و الکترونیک را دوست دارد و دلش می خواهد ربات هایی طراحی کند که کارها را برای انسان ها راحتتر کند. البته او معتقد است «ماشینی شدن گاهی به ضرر انسان است و او را از تحرک باز می دارد.» به همین دلیل، گاهی برخی بیماری ها افزایش پیدا می کنند. آنها از رباتیک به عنوان دانشی یاد می کنند که توانسته است در بهتر شدن درس هم به آنان کمک کند.
کسی که می خواهد در رباتیک و ساخت نمونه های گوناگون موفق باشد، باید درس هایی نظیر ریاضی، حرفه و فن، هنر و غیره را خوب بخواند و بر مباحث علمی آنها مسلط باشد. روح الله حیاتی، مدیر آکادمی رهام، که این بچه ها زیر نظر او فعالیت می کنند، مانند یک مربی، از کنار زمین مسابقه فعالیت شاگردانش را زیر نظر دارد و کارها را دنبال می کند. او فوق لیسانس مهندسی برق دارد و از سال ۹۳ این فعالیت را در ماهشهر راه اندازی کرده است. حیاتی که دبیر ریاضی نیز هست، رباتیک را عامل پرورش دهنده خالقیت می داند و می گوید:
من در این مجموعه و حتی کلاس درس، شاگردانم را طوری پرورش و آموزش می دهم که بتوانند در مواجهه با رویدادهای زندگی دنبال حل مسئله باشند. ما در کلاس به ظاهر ربات می سازیم، اما در اصل به بچه ها یاد می دهیم وقتی با مسئله برخورد می کنند، ابتدا دنبال اطلاعات مربوط به آن باشند. سپس اطلاعات را استخراج و دنبال راه حل خالقانه ای برای حل آن باشند. کسی که این را یاد بگیرد، فردا در زندگی و در مواجهه با مسائل، آن را دور نمی زند، بلکه درصدد حل آن خواهد بود.
شما در کلاس های خود چطور این موضوع را به بچه ها آموزش می دهید؟
ما در کلاس برای بچه ها مسئله طرح می کنیم و هر کسی ممکن است از روش خودش به حل آن بپردازد. فرض کنید بچه ها هر کدام یک ربات انباردار بسازند که هیچ یک شبیه دیگری نباشد. برای ما حل مسئله مهم است و بچه ها می توانند در قالب فعالیت گروهی از فکر و ایده هم استفاده کنند.
محمدجواد حصاری که امروز در این جشنواره به عنوان مربی رباتیک به دانش آموزان کمک می کند، روزگاری خودش مباحث رباتیک را فرا می گرفت. او که در حال حاضر دانشجوی مهندسی صنایع است، می گوید:
من در کلاس به بچه ها کمک می کنم آنچه را در ذهن دارند طراحی کنند و بسازند». حصاری در پاسخ به این سوال که رباتیک در کجای زندگی به کار شما آمد، چنین جواب میدهد: «شاید دانش رباتیک به طور مستقیم در زندگی به من کمکی نکرده باشد، اما به من این قدرت را داده است تا بتوانم هر چیزی را تجزیه و تحلیل کنم. برای مثال، وقتی با خرابی ماشین رو به رو می شوم، دنبال عیب می گردم و درصدد رفع آن برمی آیم.
عمده ترین سوال های بچه ها از شما چیست و شما آنان را چطور راهنمایی می کنید؟
بیشتر بچه ها دوست دارند کارکرد سازه ها را یاد بگیرند و من معمولا جواب مستقیم به آنان نمی دهم، بلکه راهنماییشان می کنم که چگونه تحقیق کنند تا به جواب برسند.
مسابقه ادامه دارد و بچه ها مرحله به مرحله پیش می روند. جشنواره میدان رقابت است، اما زاویه دیگر آن هم دیدنی است. اینجا بچه ها فرصت دارند بیشتر تجربه کنند و با نمونه طرح ها و پروژه های دیگر هم سالان خود نیز از نزدیک آشنا شوند. گاهی با مشاهده نمونه کارهای دیگران ایده جدیدی در ذهن آنان شکل می گیرد و طرحی تازه آماده پرداخت می شود. در فرصتی که بچه ها باهم به رقابت می پردازند، سراغ مهندس مدینه ای می رویم و پرسش های دیگر خود را با او درمیان می گذاریم.
برنامه ریزی برای این نوع فعالیت ها چه ارتباطی با درس و مدرسه دارد؟
رباتیک با بعضی از درسها ارتباط مستقیم دارد؛ مثل علوم، آزمایشگاه و ریاضیات. بحث اهرم ها و ماشین ها به علوم ارتباط دارد. دانش آموزانی که رباتیک را دنبال می کنند، به صورت کاربردی درس می خوانند. از سوی دیگر، رباتیک با سه علم الکترونیک، برنامه نویسی و مکانیک به صورت مستقیم ارتباط دارد. اگر رباتیک را به صورت وسیع و گسترده آموزش بدهیم، در واقع دانش آموزان را با علوم گوناگون آشنا کرده ایم. رباتیک در درون خود بحث پژوهش و تحقیقات را هم دارد. کسی که ربات آتش نشان می سازد، در واقع باید فیزیک و شیمی را خوب یاد بگیرد. رباتیک بچه ها را پژوهشگر بار می آورد. وقتی قرار است من ربات بسازم، پس باید تحقیق کنم که این ربات قرار است چه کمکی به من بکند. ورود به این عرصه نیازمند شجاعت و جسارت است. باید ترس من فرو بریزد تا بتوانم فکر کنم و در حال اندیشه باشم. فکر کردن از سخت ترین کارهاست؛ اینکه فکر کنم چطور این کار را انجام دهم و آن را به نتیجه برسانم.
شما در مجموعه آموزشی خودتان چه مسیری را در این باره طی می کنید؟
ما روی انواع ربات ها کار می کنیم. برای کار در این زمینه بچه ها باید با علوم گوناگون سروکار داشته باشند. این آموزش شاید در نگاه اول غیر مستقیم باشد. در واقع، کودک یا نوجوان مشتاق رباتیک برای پاسخ گرفتن سوالات خود باید مباحث علمی و درسی خود را با دقت فرا گیرد و آنها را در طراحی و اجرای پروژه مورد نظرش پیاده کند. ما در مجموعه خودمان به بچه ها فرصت فکر کردن می دهیم تا خالقیت آنان بارور شود.
نگاه والدین به این نوع فعالیت های فرزندان چگونه است و شما چه برخورد و ارتباطی با آنان دارید؟
یکی از مشکالت بچه ها در خانواده این است که به شیوه و رفتار «بده به من تو نمی توانی» رفتار می کنند. این یعنی اعتماد به نفس را در فرزندان از بین می بریم . حال آنکه ما در جلسات به والدین یادآور می شویم به فرزندان خود اجازه اشتباه کردن بدهند. ما در آموزش های رباتیک این فرصت را به بچه ها می دهیم که اشتباه کنند، بیاموزند و تجربه کنند.
آیا هدف از فعالیت های علمی، کاربردی و عملی صرفاً تشویق دانش آموزان به انجام این کارهای علمی است یا …؟
جالب است که خیلی از والدین این سوال را می پرسند که آخرش چه می شود؟ آیا در المپیاد اول می شود؟ آیا در مسابقات مقام می آورد و سوالاتی از این دست. اما هدف ما از آموزش رباتیک نکته های دیگری است. ما دنبال این هستیم که بچه ها از دقت بالاتری برخوردار باشند. پرورش خالقیت و شکوفایی استعداد آنان برای ما حائز اهمیت است. بالا بردن توان علمی و مهارتی افراد از جمله نکاتی است که ما به آن توجه داریم و به والدین هم این موارد را یادآور می شویم. ما تلاش می کنیم در مسیر روز این رشته در حرکت باشیم و بچه ها را با جدیدترین ها آشنا کنیم. ما اصلا معتقد نیستیم که با دادن جایزه مادی کار را نهایی کنیم. از نظر ما لذت بردن از یادگیری بهترین جایزه است. بالاترین انگیزه تداوم یادگیری و حرکت در این مسیر است.
روش آموزشی شما چگونه است؟
ما به سوالات بچه ها پاسخ مستقیم نمی دهیم. آنان را هدایت می کنیم تا خودشان به نتیجه برسند. همیشه به والدین می گوییم وقتی فرزندتان وسیله ای ساخت، از او درباره آن سوال کنید و اجازه بدهید خودش برای شما هدف این کار را تشریح کند. بچه ها باید بدانند ربات یک ماشین است که وظیفه ای بر عهده آن گذاشته می شود. وقتی بچه ای می گوید می خواهم ربات قد بلند بسازم، سوال من این است که چرا قد بلند؟ اینجاست که او می گوید، چون پدرم شکلات ها را بالای یخچال می گذارد و من قدم نمی رسد. می خواهم از ربات کمک بگیرم تا شکالت ها را برایم از آن بالا به پایین بیاورد.
برنامه های شما با همکاری وزارت آموزش و پرورش انجام می شود یا به طور مستقل؟
مستقل است. ما در سیستم آموزشی خودمان با برنامه ای خاص پیش می رویم؛ به گونه ای که همه چیز با ذهن و میزان سن بچه ها تطبیق داشته باشد.
برخورد شما با دانش آموزانی که در این نوع جشنواره ها موفق می شوند چگونه است؟ صرفاً یک تشویق یا …؟
ما اصلا به کشف استعداد فکر نمی کنیم، اما اگر کسی استعداد داشته باشد، در حد توان و امکانات خود به او کمک می کنیم تا پیشرفت کند. ما بچه هایی داشتیم که اینجا فراگیر و آموزنده بودند، ولی حالا به عنوان مربی به بقیه کمک می کنند. ما راه را برای بچه ها باز می کنیم تا پیشرفت کنند.
برای آینده چه برنامه ای دارید؟
همین اندازه که بچه ها بتوانند ایده های خود را محقق کنند برای ما ارزشمند است. رقابت های فشرده بچه ها در گروه های دانش آموزی بالاخره به مراحل آخر میرسد. داوران با بررسی های انجام شده، بهترین ها را برای معرفی انتخاب می کنند. مدالها بین برگزیدگان توزیع می شود و بچه ها همراه با خانواده ها به تدریج سالن را ترک می کنند. لوح تقدیرها در قاب های طلایی جا می گیرند و گردن آویزها زینت اتاق بچه ها می شوند، اما برنده واقعی کسی است که بتواند هنگام رویارویی با مسئله های زندگی، با تدبیر و درایت درصدد حل آنها برآید تا راه را برای رسیدن به فرداهای روشن هموار سازد.
منبع: مجله رشد تکنولوژی آموزشی / دوره سی و سوم / شماره پنج / بهمن ۱۳۹۶ / نویسنده: محمد حسین دیزجی